Bezoek Commissaris van de Koning aan Brabant-Collectie

©Erik van der Burgt

Op 21 juli bezocht prof. dr. Wim van de Donk, commissaris van de Koning in onze provincie, samen met zijn woordvoerder Arnoud Reijnen, de Brabant-Collectie. 

Doel van het bezoek was meerledig. We wilden de commissaris onze collectie laten zien, zodat hij zich een beeld kon vormen van de meerwaarde ervan voor Brabant. Daarnaast wilden we inzicht geven in onze werkzaamheden en Van de Donk voorstellen aan de medewerkers.
Gabe van der Zee (secretaris College van Bestuur, Tilburg University) en Corno Vromans (directeur Library and IT Services, Tilburg University) verzorgden het welkomstwoord. Van de Donk stond vervolgens stil bij het 180-jarig jubileum in 2017 van het Provinciaal Genootschap, de voorganger van de Brabant-Collectie. Onze bibliothecaris Pia van Kroonenburgh verzorgde een korte presentatie, waarna het tijd was om de objecten in levenden lijve te bewonderen.

Wim van de Donk bekijkt de vitrine
van de Brabant-Collectie

Een kleine delegatie, waaronder ook Jos Swanenberg (Bijzonder hoogleraar Diversiteit in Taal en Cultuur in Brabant, Tilburg University) en Patricia van der Kammen (controller Library and IT Services, Tilburg University), begaf zich naar de raadpleegruimte.
Hier toonde conservator Emy Thorissen een fraaie selectie uit de verzameling, aansluitend op onze drie speerpunten: Brabantse drukken, cartografie en fotografie. Tevens legde zij de link met de vier verhaallijnen uit het Beleidskader Erfgoed van de provincie.

Conservator Emy Thorissen toont
Wim van de Donk objecten uit de collectie

V.l.n.r. Wim van de Donk, Arnoud Reijnen, Emy Thorissen

De commissaris van de Koning toonde zich zeer geïnteresseerd en betrokken. Hij benadrukte het belang van digitalisering van de handschriften en oude drukken, zodat deze meer voor het voetlicht komen en een nog groter publieksbereik krijgen. Tevens werd gesproken over de toekomstige plaatsing van het topstuk van de Brabant-Collectie: de unieke, gerestaureerde Roman-Visscher-kaart.

Na het overhandigen van de relatiegeschenken, werd afscheid genomen van Van de Donk en zijn woordvoerder.

Een kort verslag van het bezoek van de commissaris vindt u ook op zijn blog.
Voor meer foto's zie onze Flickr-pagina.

Toon Kortooms: schrijver uit de Peel

Toon Kortooms
© Gaston Remery | Brabant-Collectie, Tilburg University

In het kader van de honderdste geboortedag van Toon Kortooms (1916-1999) heeft zijn geboorteplaats Deurne 2016 omgedoopt tot het Toon Kortoomsjaar. Tal van activiteiten, arrangementen en evenementen vinden dit jaar plaats om deze streekromanschrijver te eren. Kortooms, bekend van romans als Help, de dokter verzuipt! en Beekman & Beekman, nam De Peel vaak als decor van zijn boeken. Dat zijn boeken populair waren, blijkt wel uit de verkoopcijfers van deze laatste roman: meer dan 2 miljoen exemplaren. 

Bij de Brabant-Collectie vindt u al zijn boeken terug.

Toon Kortooms. Faaske. Dl. 2, Hoofdman der Peelreuzen. In Faaske. 19xx
Stripverhaal, tekeningen van Obé
CBM 651 A 30

Toon Kortooms, Liefde in Peelland. Haarlem: Gottmer, 1947
Eerste officiële roman, geschreven in 1942
CBM 422 D 12

Toon Kortooms, Mijn kinderen eten turf. Utrecht: De Lanteern, 1959
CBM 681 B 30

Toon Kortooms. Help! De dokter verzuipt. Haarlem: Gottmer, 1968
CBM 421 D 35

Toon Kortooms, Turf in M'n Ransel. 2e dr. Haarlem: Gottmer, 1981
Autobiografie
CBM 033 A 29

Toon en Ingrid Kortooms. Dik Doruske en Dun Drieske. Haarlem: Gottmer, 1982  
CBM 681 B 34

Toon en Ingrid Kortooms. Dik Doruske en Dun Drieske. Haarlem: Gottmer, 1982  
CBM 681 B 35

Toon Kortooms en Cor de Vries. Verhaal van een honderdjarige: Een eeuw Sint Barbarakerk in Griendtsveen 1992
BRA J3 KORT 1992

Bijzonder vogelboekje in schenking Willy Knippenberg

Onlangs heeft de Brabant-Collectie een schenking ontvangen van diverse materialen (boeken, dia's, plakboeken, devotionalia) uit de nalatenschap van drs. Willy Knippenberg (1910-2005). Hij doceerde klassieke talen aan het seminarie Beekvliet in St. Michielsgestel, maar was tevens een groot natuurliefhebber. Samen met Vic Langenhoff (1930-1997) en Sjoerd Braaksma (1924-1993) vormde hij een driemanschap, dat in de loop van de jaren '50 gegevens verzamelde over vogels in Noord-Brabant. Ze publiceerden hierover in het tijdschrift Brabantia (vindplaats: T 00820) en later in het vaktijdschrift Limosa: Orgaan van de Nederlandse Ornitologische Unie (niet in bezit Brabant-Collectie). Het drietal schreef daarnaast de tweedelige uitgave Enige broedvogels in Noord-Brabant (vindplaatsen: CBM C 04698/1 en CBM C 04698/2).
Het waarnemen van vogels stond destijds nog in de kinderschoenen. De buitenwereld keek vreemd tegen vogelaars aan en de methode van data verzamelen oogt in onze ogen amateuristisch. Knippenberg probeerde zijn seminaristen enthousiast te maken voor de natuur door het inrichten van een museumpje met opgezette vogels op Beekvliet. Van de seminarietuin maakte hij een vogelparadijs en zijn studenten riep hij op in hun vrije tijd aan natuurstudie te doen. Al deze gegevens verzamelde en noteerde Knippenberg, o.a. in Het Vogelboekje van Jac. P.Thijsse dat onderdeel vormt van de schenking aan de Brabant-Collectie.

Omslag van Jac. P. Thijsse: Het vogelboekje
Laren: A.G. Schoonderbeek, [1944]

Titelpagina van Jac. P. Thijsse: Het vogelboekje
Laren: A.G. Schoonderbeek, [1944]
Met pentekeningen en acquarellen van Rein Stuurman

Aantekeningen van W. Knippenberg in:
Jac. P. Thijsse: Het vogelboekje (pag. 50-51)
Laren: A.G. Schoonderbeek, [1944]

Zo noteerde Knippenberg bijvoorbeeld de volgende waarnemingen van de grauwe kiekendief in onze provincie in Het vogelboekje:
♂ Deuteren 8 Juni '48 (V.L.)
♂ Juli '34 Engelen (Meer); 7 Juli '44 ♂ Beuven (A.).
1 Aug. '44: 4 jongen Mierlo (A.)
Lierop 10 Aug. '46: wsch. br. (A.)
10 April '48 Lierop: prachtig, bruidsvlucht van ♂ en ♀ (A.)
De afgelopen jaren is deze vogel gestaag in aantal afgelopen in ons land en is hij voornamelijk nog in Oost-Groningen te bewonderen.

Door W. Knippenberg vermelde waarnemingen bij Grauwe kiekendief in:
Jac. P. Thijsse: Het vogelboekje (pag. 78-79)
Laren: A.G. Schoonderbeek, [1944]

Tegenwoordig maken moderne middelen als apps het mogelijk om direct online in het veld waarnemingen in te voeren. Dit levert een schat aan informatie op voor organisaties als Sovon. Dat er ook een schaduwzijde hieraan kan zitten, vertelt Frans van Erve in een interview met Thijs Caspers (Brabants Landschap, zomer 2016, nr. 191, pag. 30-43. Vindplaats: T 07481). Doordat al deze gegevens gedeeld worden en beschikbaar zijn, gebeurt het nogal eens dat vogels verstoord worden door al te ijverige fotografen en vogelaars.

Kebab met spruitjes; samen Arabisch koken met Jinan Saleh

Onlangs verscheen een bijzonder kookboek van de uit Irak afkomstige, maar nu in Vught wonende, Jinan Saleh. Het lievelingsrecept van haar zoon, kebab met spruitjes, inspireerde haar tot het maken van dit kookboek. Het bevat niet alleen vele authentieke Arabische recepten met ingrediënten uit de Nederlandse keuken, van hummus tot falafel, maar ook veel gezonde salades en grillgerechten. Ook is er aandacht voor Arabische wijnen.

Culturen zijn vervlochten in dit boek. Herinneringen aan haar jeugd in Irak waar ze de eerste 12 jaar van haar leven doorbracht. Achter elk recept schuilt een verhaal. In haar kookboek verzamelde ze gerechten die haar oma, tantes, moeder en Marokkaanse vriendin haar leerden bereiden. De gerechten zijn zowel Hollands als Irakees, Syrisch en Libanees. Arabische gerechten met een vleugje Hollandse jus. Twee werelden op één bord. 

Jinan, oudste dochter van een Nederlandse moeder en een Irakese vader, opent binnenkort haar eigen restaurant , de Yalla Yalla Foodbar, in de Postelstraat te ’s-Hertogenbosch. Zie ook haar website: Kebab met Spruitjes.

Meer boeken over koken en eetgewoonten vindt u in de rubriek H.

Vindplaats: BRA H4 SALE 2016

Collectie ansichten Jan Bijnen uitgebreid

De Brabant-Collectie heeft onlangs haar verzameling kunnen uitbreiden met ongeveer 275 prentbriefkaarten van Jan Bijnen. Mei 2008 droegen de erfgenamen zijn fotografische nalatenschap aan ons over. Waalrenaar Jan Bijnen (1874-1959) is bekend als fotograaf, boekhandelaar en uitgever van prentbriefkaarten. 
Personen en vele dorpsgezichten in de Kempen heeft hij op de gevoelige plaat vastgelegd. Per fiets ging hij op pad met zijn houten platencamera, statief en zware, fragiele glasplaten. De collodiumplaten moest de fotograaf zelf ter plekke prepareren. Tijdrovend werk, waardoor het fotograferen zelden onopgemerkt bleef. Vaak liepen nieuwsgierige dorpsbewoners, soldaten en kinderen op hem af en zodoende werden ook zij vereeuwigd.

Groeten uit Liempde. Hoofdstraat

Uitg. J. Bijnen, Photogr. Kunsth., Waalre

Prentbriefkaart (niet gelopen)

© Jan Bijnen | Brabant-Collectie, Tilburg University

Hij liet de dorpsgezichten bij de wereldberoemde firma Dr. Trenkler & Co en bij Glass & Tusche (beide gevestigd te Leipzig) produceren tot prentbriefkaarten. Mogelijkerwijs deed hij dat ook in Halberstadt door Louis Koch. In Nederland verzorgden Gebr. Van Straaten in Middelburg en Jos Nuss & Co in Haarlem zijn drukken.
Zijn zaak droeg naast de naam “J. Bijnen, Kunsthandel Waalre” de aanduiding “Groothandel in fantasie-, ansicht- en felicitatiekaarten”. Bijnen had de ansichtkaarten steeds voorradig, zoals blijkt uit een advertentie in de Meierijsche Courant (23 mei 1908) met de spraakmakende kop "Ergens een lijk gevonden". Hierin staat: Nergens wordt een billijker adres gevonden dan de Prentbriefkaartenhandel Veni Vidi Vici Waalre... Voorradig ruim 200.000 ansichten van Eindhoven…, Aalst, Waalre, kasteel Het Hof, Zoeterbeek, Eckart enz. Uitvoeringen collochromglace, Autochroom, Tinto Novum, Duplex en Lichtdruk. Kaarten van voorgenoemde plaatsen zijn uitsluitend bij ondergeteekende verkrijgbaar. Voorhanden circa 25 diverse Noordbrabantsche kiekjes, benevens eene enorme keuze Fantasiekaarten in alle uitvoeringen en prijzen.

Niet alleen in zijn eigen winkel, maar ook via allerlei lokale afnemers, verkocht hij zijn prentbriefkaarten. Vanaf 1905 werkte Bijnen als hoofdvertegenwoordiger voor firma Trenkler en vertegenwoordigde hij o.a. ook Weenenk & Snel te Den Haag en Peinture Bogaerts te Boxtel.

Geldrop. Korte Kerkstraat
Uitg. G. Thielens-Cappers, Boekhandel, Geldrop. J. Bijnen, Phothogr. Kunsth., Waalre
Serienr. 17 21329
Prentbriefkaart (gelopen), poststempel [onleesbaar postzegel verwijderd] 1925
© Jan Bijnen | Brabant-Collectie, Tilburg University

Op de adreszijde van bovenstaande kaart staat: "Uitg. G. Thielen-Cappers, Boekhandel, Geldrop. J. Bijnen, Photogr. Kunsth., Waalre". Beiden waren uitgever, eerstgenoemde was daarnaast lokale afnemer en laatstgenoemde was de fotograaf. Tevens staat hier het serienummer van de kaart: 17 21329. Dit laatste geeft aan, dat de kaart in 1917 is gedrukt door Trenkler.

Soms staat Bijnen niet vermeld als fotograaf of uitgever op de prentbriefkaart. Aan de hand van onze collectie glasnegatieven kan aangetoond worden dat het toch zijn opname betreft, zoals bijvoorbeeld het sanatorium in Eersel. 

St. Jacobusgesticht Eersel. R.K. Sanatorium en Vacantie-Koloniehuis Lighal der Patienten
Serienr. C 4763 II
Prentbriefkaart (gelopen), poststempel [onleesbaar postzegel verwijderd], ca. 1910
© Jan Bijnen | Brabant-Collectie, Tilburg University

Jan Bijnen bezocht meer dan vijftig plaatsen in Zuidoost-Brabant (van Bergeijk tot St. Michielsgestel) en rond de grensstreek, zelfs ten tijde van de mobilisatie. Ook daarbuiten was hij actief, zoals in West-Brabant, Limburg en België. Het leverde fraaie dorpsgezichten op, met foto’s van markten, kerken, scholen, fabrieken, stations, maar ook van boerentaferelen, volksfeesten en andere gebeurtenissen waarop veel mensen staan.

Dat hij niet louter zakelijk dacht, blijkt uit de vele rustieke plekjes die hij vastlegde en waar hij vermoedelijk niet veel afdrukken van kon verkopen. Vaak bestaat er van een bepaald verdwenen stukje stad of dorp geen andere foto dan die van hem óf is het zelfs de oudste foto.

De prentbriefkaarten van Bijnen zijn vandaag de dag nog steeds zeer gewilde verzamelobjecten.

Een impressie van de uiteenlopende onderwerpen:

Straatbeeld met plein en fabriek (Eindhoven)

Een vroege opname van het Wilhelminaplein. Rechts zijn de bomen en de bedrijfsgebouwen van de oude Stoom-Koek- en Broodfabriek J. van de Hurk-van Brunschot te zien.

Ein[d]hoven. Wilhelminaplein
Uitg. J. Bijnen, Kunsthandel, Waalre. Serienr. 87368
Prentbriefkaart (gelopen), poststempel 24 augustus 1907
© Jan Bijnen | Brabant-Collectie, Tilburg University

Molen (Best)

Rond 1900 kende Best twee graanmolens. De stenen romp van deze molen staat nog aan de tegenwoordige Heilige Hartstraat.

Groet uit Best Wind Graanmolen. Landelijk Dorpskiekje
Uitg. Jos L. v.d. Sande, Boekh. Best; J. Bijnen, Photogr. Kunsth., Waalre
 Prentbriefkaart (niet gelopen), begin jaren 20
© Jan Bijnen | Brabant-Collectie, Tilburg University

Melkfabriek (Budel)

Het betreft de Coöperatieve Stoomzuivelfabriek St. Anthonius te Budel. Op initiatief van burgemeester Van Uden werd op 17 januari 1913 besloten samen met Maarheeze, Soerendonk en Gastel een stoomzuivelfabriek te bouwen aan de Maarheezerweg. Vóór die tijd waren er verschillende met handkracht gedreven boterfabriekjes geweest.

Budel. Coöperatieve Stoomzuivelfabriek
Uitg. J. Bijnen, Photogr. Kunsth., Waalre, serienr. 16 19877
© Jan Bijnen | Brabant-Collectie, Tilburg University

Spoorwegovergang (Best)
Een opname van de spoorwegovergang Hoofdstraat – Oirschotseweg te Best. Bij het naderen van de trein moest de overweg nog met de hand worden dichtgerold. 

Groeten uit Best b/d Overweg der S.S.
Uitg. Jos L. v.d. Sande, Boekhandel, Best. J. Bijnen, Photogr. Kunsth., Waalre 
Serienr. 17 21325
Prentbriefkaart (gelopen); poststempel 25 mei 1918 (militaire veldpost?)
© Jan Bijnen | Brabant-Collectie, Tilburg University

Watertoren (Eindhoven: Stratum)

De foto van de bouw van de (inmiddels weer verdwenen) watertoren dateert uit 1903. Het was een project dat door Eindhoven en Stratum samen werd bekostigd.

Watertoren voor Eindhoven en Stratum in aanbouw
Uitg. J. Bijnen, Kunsthandel, Waalre
Prentbriefkaart (gelopen); poststempel 13 september 1904
© Jan Bijnen | Brabant-Collectie, Tilburg University

Militairen ten tijde van de mobilisatie (Reusel)

Een opname van de ingang van het kampement te Reusel: houten barakken voor de huisvesting van de militairen in 1914-1918. De toren van de kerk steekt boven het dak van het kampement uit.

Reusel (N.Br.) Loods en Keuken voor H.H. Militairen
Uitg. J. Bijnen, Photogr. Kunsth., Waalre
Prentbriefkaart (gelopen), poststempel 2 mei 1916 (militaire veldpost)
© Jan Bijnen | Brabant-Collectie, Tilburg University

Het legerkamp bij Oirschot: 1832-1834. Hollandse militairen en Brabantse burgers bij de Belgische afscheiding

Het Kapittel van Oirschot laat in samenwerking met heemkundekringen De Heerlijkheid Oirschot, Den Beerschen Aard (Oost-, West- en Middelbeers) en De Hooge Dorpen (Vessem) en het Museum De Vier Quartieren het legerkamp bij Oirschot herleven. Resultaat van dit omvangrijke project is de publicatie van Nicoline van Tiggelen, Marcel van der Heijden en Jos van Gils. De vele wetenswaardigheden en illustraties - o.a. over de vondsten van Antoon Verspaandonk (amateurarcheoloog) op de plaats van het legerkamp - maken het een informatief en toegankelijk boek. De Brabant-Collectie heeft het merendeel van het historisch beeldmateriaal geleverd. Hieronder ziet u enkele voorbeelden.

Kantonnementsleven in Noord-Brabant voor de 10-daagse Veldtocht
Getekend door L.C. Hora Sicama, gelithografeerd door J.W. Desguerrois en Co en uitgevoerd door Vos
(Uit: Utrechtsche studenten almanak voor 1832, Utrecht: van Schoonhoven, 1832)
Lithografie

Koning Willem I (1772-1843) mobiliseerde in 1830 met veel machtsvertoon tienduizenden soldaten na de opstand en afscheiding van de Zuidelijke Nederlanden. Hij wilde een definitieve afscheiding voorkomen en kwartierde daarom vele militairen in op het Brabantse platteland. Na de Tiendaagse Veldtocht tegen België in 1831, besloot hij de militairen onder de wapens te houden en een groot tentenlegerkamp tussen Oostelbeers en Oirschot op te richten. Over de inkwartieringen, gevolgen en wisselwerkingen in die negen jaar verhaalt deze publicatie. 

De volgende opsomming van het aantal tenten op de tekening van J.L. Kikkert uit 1832 geeft een idee van de grootte van het kamp:

• 768 zestienpersoonstenten voor de soldaten en schutters,
• 144 achtpersoonstenten voor onderofficieren, geweermakers etc., 
• 144 eenpersoonstenten voor de officieren met staf en bedienden, 
• 12 eenpersoonstenten voor de hoofdofficieren, met daarnaast 24 eenpersoonstenten voor hun staf en 12 achtpersoonstenten voor hun bedienden,
• de tent van de prins van Oranje met die van de luitenant-generaal en alle stafofficieren.

Kamp bij Oirschot
Getekend door J.L. Kikkert en gelithografeerd door J.W. Desguerrois en Co
Lithografie, 1832 

Tot en met 4 september is de gelijknamige expositie met maquette en film nog te zien bij Museum De Vier Quartieren in Oirschot. 

Meer boeken over krijgsgeschiedenis kunt u vinden in de rubriek N.

Signatuur: BRA N3 TIGG 2016