Engelse tuinen in Noord-Brabant

De 300ste verjaardag van de bekende Engelse landschapsarchitect Lancelot ‘Capability’ Brown (1716-1783) is aanleiding 2016 uit te roepen tot het Jaar van de Engelse tuin. Zijn bijnaam Capability kreeg hij omdat hij tegen zijn opdrachtgevers in spé zei dat hun eigendom grote potentie (‘capability’) had voor landschapsverbetering. Zijn Engelse landschapsparken (zoals Blenheim, Stowe en Chatsworth) ogen heel natuurlijk. Dit in tegenstelling tot de 17e eeuwse formele Franse tuin, waarin de mens met symmetrie, buxushagen en strakke lijnen wil heersen over de natuur. Brown bereikte zijn natuurlijke stijl door gebruik te maken van hoogteverschillen en meanderende, gebogen waterpartijen. Indien niet aanwezig, maakte hij ze zelf. Slingerpaden, gladde glooiende gazons afgewisseld met boomgroepen, solitaire hoge bomen, onverwachte doorkijkjes en zichtassen zijn ook typerend. Qua beplanting streefde hij naar variatie in kroon- en bladvorm en bladkleur. Ruïnes, tempeltjes en bruggetjes maakten het idyllische landschap compleet.

Park in Engelse Landschapsstijl op Landgoed Mattemburgh, Hoogerheide
© Jolanda vdn Akker, 2011

Park in Engelse Landschapsstijl op Landgoed Eikenhorst, Esch
© Huub Smeding | Brabants Landschap

De invloed van Capability Brown bleef niet beperkt tot Groot-Brittannië. Ook in Nederland zien we dat de Engelse tuin vanaf eind 18e - begin 19e eeuw voor de inrichting van parken, landgoederen en buitenplaatsen in de mode komt. Een aantal Engelse tuinen in Noord-Brabant worden hieronder toegelicht.


In de prentbriefkaartenverzameling van de Brabant-Collectie bevindt zich veel beeldmateriaal van Brabantse landgoederen. Echter, de fraaie tuin van de buitenplaats of het kasteel werd vrijwel nooit op de gevoelige plaat vastgelegd. Onderstaand voorbeeld is hierop een uitzondering.

Coudewater bij ’s-Bosch
Uitg. J.J.N. Loretz. Fa. Wed. J. Loretz, ’s Bosch
Prentbriefkaart, voor 1904
pbk-R 74 / 521.13 Coud (1)

• Heeze

De ‘Engelse Tuin’ van kasteel Heeze geldt als een van de vroegste voorbeelden in Noord-Brabant. De tuin werd rond 1790 aangelegd en is ingebed in een 18e eeuwse formele aanleg met een lanenstructuur. Veel grove dennen in de Engelse tuin zijn nog afkomstig uit de jaren van de aanleg.

Brug met Engelsche Tuin, Heeze
Uitgave H.C. v. Rossum, Utrecht
Prentbriefkaart
pbk-H 41.3 / 910 (1)

Een ander voorbeeld van een vroeg landschappelijke en bewaard gebleven aanleg (1818) is die van Huis De Moeren in Klein-Zundert. 

• Helvoirt

De tuinaanleg van kasteel Zwijnsbergen bij Helvoirt van landschapsarchitect J.D. Zocher jr. (1791-1870) dateert ook uit diezelfde jaren.

Helvoirt. Kasteel Zwijnsbergen
Uitg. v. Laarhoven, Helvoirt
Prentbriefkaart
pbk-H 48.1 / 820.11 Zwyn (1)

Zocher jr. was tevens de tuinarchitect van landgoed Hondsdonk in Ulvenhout (rond 1840) en Eikenhorst bij Esch (rond 1870). Bij de aanleg met hoge, solitaire bomen en boomgroepen droeg hij zorg voor een afwisseling van zomer- en wintergroene bomen.

• Geldrop

De volledig bewaard gebleven Engelse tuin van kasteel Geldrop met slingerpaden, vijvers, gazons tot aan het hoger liggende huis en een gevarieerde beplanting, is in opdracht van Hubertus Paulus Hoevenaar (1843-1905) in 1870 aangelegd.

Kasteel van Geldrop
Uitg. Rembrandt Utrecht/Amsterdam
Prentbriefkaart
pbk-G 26.1 / 820.11 (1)

• Hoogerheide

Een belangrijke stijltuin - deels in Engelse Landschapsstijl - is die van landgoed Mattemburgh. Een Chinees aandoende brug en theekoepel verfraaien deze tuin uit 1878. De natuurlijke hoogteverschillen zijn goed toegepast, met fraaie zichtassen als resultaat. Voor een indruk zie de foto’s op onze Flickr-pagina.Het verhoogde bloembed in de stijl van Pückler-Muskau is op de onderstaande prentbriefkaart te zien.

Hoogerheide. Huize, Mattenburg
Prentbriefkaart
pbkU-H 77 / 820.11 (1)

• Breda

Onderstaande prentbriefkaart toont kasteel Bouvigne met links een prieel. De ruim opgezette aanleg dateert van 1920.

Ginneken. Bouvigne
Prentbriefkaart
pbk- G 40.2 / 820.11 Bouv (13)

• Vught

Bij de vele buitens in Vught zijn talrijke voorbeelden van een parkaanleg in Engelse landschapsstijl te vinden. Vooral de buitenplaats Voorburg stond door de parkaanleg bekend als een van de mooiste buitenplaatsen in Vught.

Psychiatrische Inrichting "Voorburg", te Vught
Foto Atelier Schreurs, Den Bosch
Prentbriefkaart
pbk-V 96 / 521.11 Voor (2)

Ook op landgoed Zionsburg treffen we de Engelse landschapsstijl met brede lanen, vijvers en veel gazon aan.

Zionsburg. Vucht (bij 's-Bosch)
Uitg. J.J.N. Loretz, Firma Wed.  J. Loretz 's-Bosch
Prentbriefkaart. Voor- en achterzijde beschreven. Poststempel 5 februari 1902
pbk-V 96 / 820.11 Zion (2)

Villa Beukenhorst, met een Engelse tuin naar ontwerp van de Bossche tuinarchitect W.F. Maréchal heeft een bijzonder kenmerk dat ook Capability Brown toepaste; een zogenaamde ‘ha-ha’. Dit is een hoogteverschil, vaak in de vorm van een sloot met steile oevers om wild en vee buiten de tuin te houden zonder dat het uitzicht belemmerd werd. Dit verschijnsel zie je weinig in Nederland en is - voor zover ons bekend - de enige in Noord-Brabant.

Villa Beukenhorst – Vucht (N.B.)

Uitg. Firma Wed. J. Loretz

Prentbriefkaart
pbk-V 96 / 820.11 Beuk (1)