Zomerexpositie Vlinders

De Brabant-Collectie beheert een rijke en gevarieerde verzameling. Wist u dat wij bijvoorbeeld veel natuurhistorische werken bezitten? Met deze fraaie plaatwerken is een bijzondere expositie ingericht met als zomers thema: Dag- en nachtvlinders. 

'Animalia' uit: G.W. Knorr e.a., Deliciae naturae selectae, of Uitgeleezen kabinet van natuurlyke zeldzaamheden: welke de drie ryken der natuur aanbieden, Dordrecht: Abraham Blussé en zoon, 1771. Vindplaats: KOD 40 C 01/1

Juist in de beginperiode was de collectie van het Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen in Noord-Brabant zeer algemeen van aard. Naast Brabantica werden naslagwerken van de meest uiteenlopende onderwerpen bijeengebracht. Hieronder bevonden zich prachtige atlassen en platenboeken over vogels, kruiden, medicinale planten, insecten en rariteitenverzamelingen. Hoe en wanneer specifiek deze natuurhistorische werken in de Brabant-Collectie zijn gekomen is niet duidelijk. Misschien zijn ze door het Genootschap aangekocht na de dood van Hendrik Palier in 1853 of zijn ze via leden van het Genootschap in de collectie gekomen. Na 1900 werd er alleen nog maar Brabantica geacquireerd.

Een kleiner deel van de getoonde insectenboeken in de zomerexpositie komt uit de Kapucijnen-collectie. Doordat deze Minderbroeders als praktische zielzorgers op allerlei gebied actief waren, bevat hun bibliotheek ook boeken over geneeskrachtige kruiden en werken over flora en fauna. Sinds 2006 beheert de Brabant-Collectie deze bijzondere collectie. 

Blikvanger van de expositie is een vlinderprent uit deel IV van de Thesaurus van de Amsterdamse apotheker Albertus Seba (1665-1736). In deze rijk geïllustreerde Thesaurus beschrijft Seba zijn uitgebreide verzameling rariteiten. Eerder verkocht hij zijn grote verzameling met o.a. schelpen, dieren op sterk water en Europese insecten aan tsaar Peter de Grote (1672-1725). Over deze Hollandse inbreng in de Kunstkamer van Peter de Grote is in 2006 een proefschrift verschenen.

Titelpagina van A.Seba e.a., Locupletissimi rerum naturalium thesauri accurata descriptio, et iconibus artificiosissimis expressio, per universam physices historiam opus, cui in hoc rerum genere, nullum par exstitit ex toto terrarum orbe collegit, Amstelaedami: apud Janssonio-Waesbergios, & J. Wetstenium, & Gul. Smith, 1734-1765. Tome IV
Vindplaats: KOD 037 D 01

Hieronder ziet u het rechterdeel van een prent met verschillende vlinders uit de latere verzameling van Seba. Deel I en II van de beschrijving van zijn schatkamer verschenen in 1734 en 1736. Na zijn dood in 1758 verscheen deel III en het laatste deel van de Thesaurus verscheen in 1765. De collectie zelf is in 1752 geveild en verspreid geraakt.   

In: Seba. Tabula XLVI, rechterdeel
Vindplaats: KOD 037 D 01

Tot de geleerden die het rariteitenkabinet van Seba bezochten behoorde onder andere de bekende bioloog Linnaeus. Dat de collectie van Seba van groot belang was en een rol heeft gespeeld bij Linnaeus' systematische beschrijving van de planten- en dierenwereld staat buiten kijf.

Titelpagina, Natuurlyke historie of uitvoerige beschryving der dieren, planten en mineraalen, volgens het samenstel van den heer Linnæus. Met naauwkeurige afbeeldingen. Eerste deels, elfde stuk. Vervolg der insekten. Amsterdam: De Erven F. Houttuyn, 1767
Vindplaats: TRE R 0007/11

Hieronder een prent uit bovenstaand werk, waarop te zien is hoe een rups bij de laatste vervelling verandert in een pop. Zodra de metamorfose naar vlinder in de pop voltooid is, vliegt deze uit.

In: Linnaeus. Plaat LXXXV
Vindplaats: TRE R 0007/11

Prominent in beeld in de expositie zijn de belangrijke 18e-eeuwse studies van Rösel van Rosenhof (1705-1759).

 Titelpagina van A.J. Rösel von Rosenhof e.a., De natuurlyke historie der insecten: voorzien met naar 't leven getekende en gekoleurde plaaten, Haarlem en Amsterdam: By C.H. Bohn en H. de Wit, [1783]. Vindplaats: KOD 25 D 01/5

Nooit eerder is de natuur zo realistisch en natuurgetrouw weergegeven als in zijn Insecten-Belustigungen (1746-1768), waarvan de Brabant-Collectie een Nederlandse editie bezit. Op de illustratie voorafgaande aan de titelpagina is te zien hoe Rösels scholing als miniatuurschilder hem hierbij van pas kwam. Na zijn dood zette zijn schoonzoon Christian Kleemann (1735-1789) zijn werk voort.

  In:  A.J. Rösel von Rosenhof. Illustratie voorafgaand aan de titelpagina 
Vindplaats: KOD 25 D 01/5

   In: A.J. Rösel von Rosenhof. Tabula XLII 
Vindplaats: KOD 25 D 01/5

Bij de bovenstaande afbeelding van een dagvlinder is goed te zien hoe geweldig Rösel kleur en vorm van insekten beheerste. De getoonde dagvlinders betreffen twee soorten van de weerschijnvlinder, opgenomen omwille van hun schoonheid. Figuur 1 en 2 uit bovenstaande afbeelding tonen een wat donkerdere soort, figuur 3 en 4 zijn helderder. 

Rösel van Rosenhof heeft een belangrijke bijdrage geleverd aan de entomologie, de studie van insecten. Zijn werk is zowel wetenschappelijk als kunstzinnig van betekenis. Wilt u meer weten over vlinders, kijk dan eens op de website van de Vlinderstichting en op Vlindernet.

Tot en met vrijdag 25 juli 2014 kunt u de vlinderprenten in de vitrine op niveau 1 en 0 in de bibliotheek van Tilburg University met eigen ogen aanschouwen. U bent van harte welkom tijdens openingstijden.